Libya'da yenilenen siyasi hareketliliğin ülkeyi seçimlere götürüp götürmeyeceği tartışılıyor
Libyalı siyasi analist Farac Ferkaş: - "Devam eden güven eksikliği, güvenlik ve askeri kurumlar arasındaki kopukluk, uzlaşmaya dayalı bir anayasanın bulunmaması ve bazı tartışmalı isimlerin bu seçimlerde aday olma konusundaki ısrarları nedeniyle mevcut yasalara göre bir devlet başkanlığı seçiminin yapılamayacağı açık" - Siyasi analist Ahmed et-Tehami: - "(16 Aralık'ta Kahire'de yapılan) Bu tür toplantıların Bathily'nin çalışmalarının güçlü ve zayıf yönlerine açıklık getireceğini düşünüyorum. Bence Bathily, Libya'da son günlerini yaşıyor. Daha önce denenmiş olanı deneyerek öne çıktığı için kriz daha uzun yıllar sürecek"
VELİD ABDULLAH - Libya'da 2011'den bu yana birbirini takip eden geçiş dönemlerini sona erdirmek amacıyla uzun zamandır beklenen seçimlerin önündeki engelleri kaldırmak için Birleşmiş Milletler (BM) Libya Özel Temsilcisi Abdoulaye Bathily'nin çağrısıyla Mısır'da düzenlenen toplantı Libya meselesinde siyasi hareketliliğe sebep oldu.
Mısır'ın başkenti Kahire'de 16 Aralık’ta düzenlenen toplantıya Mısır İstihbarat Başkanı Abbas Kamil, Libya Başkanlık Konseyi Başkanı Muhammed el-Menfi, Tobruk kentindeki Temsilciler Meclisi (TM) Başkanı Akile Salih ve Libya'nın doğusundaki silahlı güçlerin lideri Halife Hafter katıldı.
Katılımcılar, Libya halkının başkanlık ve parlamento seçimlerinin yapılması yönündeki istek ve umutlarını gerçekleştirmek amacıyla Bathily'nin hiçbir tarafın dışlanmaması, tarafların istek ve çekincelerinin dikkate alınması, dengeli bir Libya çözümünün desteklenmesi koşuluyla düzenlenmesi çağrısında bulunduğu "5'li Toplantı"ya katılmaktan da memnuniyet duyacaklarını ifade etti.
BM Temsilcisi Bathily'nin çağrısıyla Ocak 2024'te, Libya Başkanlık Konseyi Başkanı Menfi, TM Başkanı Salih, Libya'nın doğusundaki silahlı güçlerin lideri Hafter ve Devlet Yüksek Konseyi Başkanı Muhammed Tekele'nin katılımıyla 5'li Toplantı düzenlenmesi planlanıyor.
TM Başkanı Salih, başlangıçta 16 Aralık'taki toplantıya katılmayı reddetti ancak gözlemcilere göre Salih de Hafter gibi "Mısır'ın baskıları" neticesinde Kahire'ye gelmeyi kabul etti.
TM'den 24 Kasım'da yapılan açıklamada, BM Temsilcisi Bathily'nin yaptığı çağrı üzerine ocak ayında düzenlenmesi planlanan "5'li Toplantı"ya ilişkin, başta 13. Anayasa değişikliği ile TM'nin atadığı Usame Hammad liderliğindeki hükümete saygı göstermemesi olmak üzere bazı çekinceler ifade edildi.
Açıklamada, Abdulhamid Dibeybe liderliğindeki Ulusal Birlik Hükümeti'nin yasal süresinin bittiği ileri sürülerek "meşru hükümet" olduğu iddia edilen Hammad hükümetinin toplantıya davet edilmemesi eleştirildi.
- "Menfi’nin başka bir siyasi tarafı tercih etmesi pek mümkün değil"
Libyalı uzmanlar, AA muhabirine, 16 Aralık'ta Kahire'de yapılan toplantıyı ve uzun zamandır beklenen seçimlerin önündeki engelleri değerlendirdi.
Libyalı siyasi analist Farac Ferkaş, 16 Aralık'ta Kahire'de yapılan toplantıya ilişkin, "Menfi’nin, Hafter ve Salih ile görüşmesi, kendisinin daha önce birçok kez ifade ettiği gibi, tarafsız bir cihet olarak Bathily'nin tarafları birbirine yaklaştırması çabasına yardımcı olmak adına Libya'nın doğusundaki ve batısındaki tüm taraflarla görüşmesi çerçevesinde değerlendirilebilir." dedi.
Menfi'nin Kahire'deki toplantıya Mısır tarafından davet edildiğini özellikle belirttiğine dikkati çeken Ferkaş, "Ancak Hafter ve Salih'in bazı muhalifleri, Menfi'nin bu adımla onlara katılabileceği yorumunu yaparak meşru korkularını dile getiriyor." ifadesini kullandı.
Bathily'nin Menfi dahil Libya'daki tarafları yakınlaştırma çabasına işaret eden Ferkaş, "Menfi’nin başka bir siyasi tarafı tercih etmesi pek mümkün değil çünkü Trablus'taki Ulusal Birlik Hükümeti'nde yer alması nedeniyle bunun siyasi bir intihar anlamına geldiğini biliyor." diye konuştu.
Ferkaş, Menfi'nin Mısır'ın da baskısıyla Hafter ve Salih'i 5'li Toplantıya katılmaya da ikna etmiş olabileceğini söyledi.
TM'de Hafter'e bağlılıklarıyla bilinen temsilciler ile Salih ve yardımcıları arasında bir bölünmenin olduğunu kaydeden Ferkaş, "Bu durum devam edecek ve Bathily'nin girişiminin başarısı önünde engel teşkil edecek. 5’li Toplantıda, TM'nin üyelerini tek başına belirlemek isteyen Salih üzerinde baskı oluşturulacak." ifadelerini kullandı.
- "Libya'da devlet başkanlığı seçimlerinin yapılması istikrarı bozan bir faktör olabilir"
Ferkaş, "Bathily, Hafter ve Dibeybe gibi etkili güçlerin ittifakı yoluyla yürütme otoritesini tek bir hükümette birleştirecek bir atılım gerçekleştirebilirse, bu durum Salih'in ve onun yeni bir hükümet kurmayı reddeden ancak muhaliflerin uzlaşacağı değişikliğe açık olan Dibeybe'yi devirme hırsının önünü tıkayabilir." dedi.
Ferkaş, bu konuda Mısır'ın tutumuna ilişkin ise şunları kaydetti:
"Ancak bu durum, Kahire yönetiminin Salih'ten vazgeçmesini gerektiriyor. Mısır, şu ana kadar Salih'i garantör olarak gördüğünden Kahire'nin en azından Libya'nın doğusunda çıkarlarını garanti altına alabileceği bir alternatif olmadığı sürece bu gerçekleşmeyebilir."
Ferkaş, Libya'da etkili güçlerin bir araya gelmesi durumunda an azından parlamento seçimlerinin önünün açılacağına dikkati çekerek, "Devam eden güven eksikliği, güvenlik ve askeri kurumlar arasındaki kopukluk, uzlaşmaya dayalı bir anayasanın bulunmaması ve bazı tartışmalı isimlerin bu seçimlerde aday olma konusundaki ısrarları nedeniyle mevcut yasalara göre bir devlet başkanlığı seçiminin yapılamayacağı açık." değerlendirmesinde bulundu.
"Devlet başkanlığı seçimlerinin yapılması, istikrarı bozan bir faktör olabilir." diyen Ferkaş, devlet başkanlığı seçimlerinin Libya'yı istenmeyen bir şiddet ve çatışma sarmalına sürükleyebileceğini söyledi.
- "Kahire toplantısının altında Mısır'ın, Libya meselesinde ABD ve Avrupa ile işbirliği yatıyor"
Siyasi analist Ahmed et-Tehami, TM ile Hafter arasındaki ittifaka işaret ederek, "Bu ittifak Mısır'la da mevcut, yeni değil. Kahire'deki toplantı Libya siyasetinde istikrarın sağlanması çerçevesinde gerçekleşti." dedi.
Tehami, şöyle devam etti:
"Kahire toplantısının altında Mısır'ın Libya meselesinde ABD ve Avrupa ile işbirliği yatıyor. Özellikle, toplantı sonrasında yapılan Bathily'nin çabalarının memnuniyetle karşılandığı şeklindeki açıklamanın yeni bir şey içermemesi ve Libya’nın doğusundaki kesimlerin onu eleştirmesi göz önüne alındığında, Mısır, Bathily'nin çabaları için engel teşkil etmiyor."
Tehami, Kahire'deki toplantıya ilişkin, "Bu tür toplantıların Bathily'nin çalışmalarının güçlü ve zayıf yönlerine açıklık getireceğini düşünüyorum. Bence Bathily, Libya'da son günlerini yaşıyor. Daha önce denenmiş olanı deneyerek öne çıktığı için kriz daha uzun yıllar sürecek." yorumunu yaptı.
Libya'nın başkenti Trablus'ta Ulusal Birlik Hükümeti faaliyetlerine devam ederken ülkenin doğusundaki Tobruk şehrinde bulunan Temsilciler Meclisinin hükümet ataması ülkede kurumlar arası ikiliğe neden olmuştu.
Ulusal Birlik Hükümeti, iktidarı Libya'da seçimler yapıldıktan sonra yeni kurulacak hükumete devretmeyi şart koşuyor.
- Ne olmuştu?
Libya Devlet Yüksek Konseyi ve Temsilciler Meclisinin altışar üyesinden oluşan Seçim Yasalarını Belirleme Komitesi, ülkede seçimlerin anayasal dayanağı kabul edilen Anayasa Beyannamesi'ndeki 13. değişiklik için Fas'ın kuzeybatısındaki Buznika kentinde bir süredir toplantılar düzenliyordu.
Komite üyelerinin Libya'da seçimlerin yapılmasının önünü açan yasaları 3 Haziran'da oy çokluğuyla kabul ettiği açıklanmıştı.
Buna karşın Devlet Yüksek Konseyinin 61 üyesinden 54'ü ile bazı Temsilciler Meclisi milletvekillerinin yanı sıra ülkenin en güçlü muhalefet partilerinden Adalet ve İnşa Partisi ile diğer bazı partiler, ayrı ayrı yaptıkları açıklamalarda Fas'taki toplantıdan çıkan sonuçları kabul etmediklerini duyurmuştu.
Libya'da Seçim Yasalarını Belirleme Komitesi tarafından 9 Haziran'da yapılan yazılı açıklamada, seçim kanunları taslağının üyelerce oy birliğiyle onaylandığı, nihai olduğu ve gelecek seçimlerin bu kanunlara uygun şekilde gerçekleştirileceği belirtilmişti.
Libya Devlet Yüksek Konseyi, Seçim Yasalarını Belirleme Komitesi tarafından onaylanan seçim kanunlarının BM Libya Özel Temsilcisi Bathily'e sunulduğunu duyurmuştu.
- 5+5 Ortak Askeri Komite
BM himayesinde başlatılan Ortak Askeri Komitede, BM nezdinde meşru Libya hükümetine bağlı Libya ordusundan ve ülkenin doğusundaki silahlı güçlerin lideri Halife Hafter güçlerinden beşer kişilik heyetler bulunuyor.
İsviçre'nin Cenevre kentinde 19-23 Ekim 2020'de düzenlenen 5+5 Ortak Askeri Komite toplantıları sonucunda Libya hükümeti ile Hafter'e bağlı heyetler arasında kalıcı ateşkes anlaşması imzalanmıştı.