Orta Doğu ülkeleri yüzünü doğunun yükselen bloku BRICS'e çevirdi

BRICS'e yönelen ülkeler arasında İran ve Venezuela gibi ABD yaptırımlarına uğrayan ülkeler ile Mısır ve Arjantin gibi yerel para biriminde değer kaybı yaşayan, IMF ile borç anlaşması yapmış ülkelerin olması dikkati çekiyor - Orta Doğu'nun petrol zengini Suudi Arabistan ve BAE, geliştirdiği ikili ilişkiler ışığında çok kutupluluk vurgusunun öne çıktığı BRICS grubuna katılma yolunda ilerliyor

MUHAMMED EMİN CANİK - Orta Doğu ülkeleri, ABD ve Batı'nın uluslararası kuruluşlar ve küresel finans sistemindeki etkisine karşı Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika'nın oluşturduğu doğunun yükselen bloku BRICS'e yöneliyor.

Ekonomik ve kültürel işbirliğini geliştirmek amacıyla 2006'da BRIC (Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin) olarak oluşturulan, 2010 yılında Güney Afrika'nın başvurusunu kabul ederek BRICS adını alan gruba mensup ülkeler, dünya nüfusunun yüzde 40'ını ve küresel ekonominin de yüzde 25'ini temsil ediyor.

BRICS grubuna 19 ülkenin katılmak istediği bilinirken, Orta Doğu bölgesinden İran, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Mısır, Bahreyn ve Cezayir bu doğu blokunda yer almayı planlıyor.

İran ve Venezuela gibi sıkı ABD yaptırımlarına maruz kalan ülkelerin yanı sıra BRICS'e katılmak isteyen ülkeler arasında Arjantin ve Mısır gibi Uluslararası Para Fonu (IMF) ile borç anlaşması yapan ülkelerin bulunması dikkati çekiyor.

Küresel finans sisteminde ABD ve Batı etkisine meydan okur yöndeki oluşumu, çok kutupluluk vurgusu, uluslararası ticarette ABD dolarına alternatif para birimlerinin kullanılmasını sık sık gündeme getirmesi, BRICS'in Yeni Kalkınma Bankası'nda (NDB) Mısır ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin yer alması, yükselen doğu blokuna yönelik ilgiyi ortaya koyuyor.

ABD yaptırımları nedeniyle özellikle enerji sektörüne yönelik kaynaklarını dünya pazarına sokmakta zorluk yaşayan İran'ın mevcut haliyle dünyanın her kıtasından üyesi bulunan BRICS'e katılması, Ukrayna savaşından dolayı benzer yaptırımların uygulandığı Rusya ve ABD'nin kadim rakibi Çin'in öncülüğünde ekonomi alanında yeni bir sayfa açmasına yol açabilir.

Küresel finans sistemindeki ABD doları ve bankalarına mecburiyeti azaltacak bir sistemin BRICS öncülüğünde kurulması durumunda ise hem doğrudan ABD yaptırımlarıyla ekonomik bunalıma itilen İran, Venezuela gibi ülkelerin hem yerel paradaki değer kaybıyla döviz rezervinde sıkıntı yaşayan Arjantin ve Mısır gibi ülkelerin bu anlamdaki bir fırsatı kaçırması mümkün görünmüyor.

Halihazırda İran ve Venezuela gibi benzer kaderi paylaşan ülkeler, petrol ve doğal gaz takası yoluyla ABD yaptırımlarının üstesinden gelmek için çeşitli yollara başvururken, Brezilya ve Arjantin gibi ülkeler ise hem uluslararası hem bölgesel anlamda ABD dolarına alternatif bulunmasına yönündeki söylemlerini artırıyor.

- Orta Doğu ülkeleriyle BRICS ülkeleri arasında büyüyen ilişkiler

Orta Doğu ülkeleri ile BRICS ülkeleri arasında genişleyen ticaret ve artan karşılıklı ziyaretler çok kutupluluk söylemleri ışığında gelişen ilişkilere işaret ediyor.

Suudi Arabistan son yıllarda artan ticaret hacmiyle BRICS ülkelerinin Orta Doğu'daki en önemli partnerlerinden biri olarak öne çıkıyor. Suudi Arabistan'ın BRICS ülkeleriyle ticareti 2017'de 81 milyar dolar olarak kaydedilirken, bu rakam 2022'de 160 milyar dolara yükseldi.

BRICS'in önde gelen ülkesi ve dünyanın hemen her bölgesiyle sağlam ticari ilişkilere sahip Çin'in, diplomatik nüfuzunu artırmaya yönelik girişimleri de uzun süre ABD etkisi altında kalan Orta Doğu'nun yönünü doğuya çevirmesine neden oldu.

BRICS'e katılmak isteyen Suudi Arabistan ve İran, dini görüş ayrılıkları ve çatışan bölgesel çıkarlara rağmen 7 yıl süren diplomatik ilişkilerin kopmasına Çin'in arabuluculuğunda son verdi.

İran ve Suudi Arabistan Dışişleri Bakanları, diplomatik ilişkilerin yeniden kurulma kararını 10 Mart'ta Çin'in en üst düzey diplomatıyla birlikte çektirdikleri bir fotoğrafla Pekin'den duyurdu.

Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan'ın mart ayında Rusya'ya yaptığı ziyaret, Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro'nun haziran ayında İran ve Suudi Arabistan'ı ziyaret etmesi, BRICS'e yönelen ülkelerin ikili ilişkilerini geliştirdiğini gösteriyor.

Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun'un, 13 Haziran'da Rusya'ya ilk kez yaptığı ziyaretin öncelikli konu başlıklarından biri de Cezayir'in BRICS'e katılmasıydı.

Uzmanlar, Tebbun'un ziyaretini Rusya'nın, Cezayir'in BRICS'e katılım sürecine destek verdiği şeklinde yorumladı.

BAE'nin, ikili ticaretini artırmak amacıyla belirli ülkelerle imzaladığı Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması'nı Hindistan ile geçen yıl imzalamasının ardından iki ülke arasındaki ticaret hacminde ciddi bir sıçrama yaşandı ve 85 milyar dolara ulaştı.

Bu ticaret anlaşması aynı zamanda Hindistan'ın Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) bölgesiyle yaptığı ilk ikili ticaret anlaşması olarak kayda geçti.

Brezilya Devlet Başkanı Lula da Silva da nisan ayında BAE'yi ziyaret ederek Devlet Başkanı Muhammed bin Zayid Al Nahyan ile görüştü ve liderler, başta ekonomi olmak üzere çeşitli alanlarda anlaşmalar imzaladı.

Grubun genişlemesinin gündemde olacağı BRICS Liderler Zirvesi, 22-24 Ağustos'ta Güney Afrika'nın Johannesburg şehrinde düzenlenecek.

Cape Town'da 2 Haziran'da düzenlenen BRICS Dışişleri Bakanları Zirvesi'nde, çok kutupluluk, Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi reformu, çok kutupluluğun korunması, tek taraflı uluslararası yaptırımların uluslararası hukuka aykırılığı ve BRICS ülkelerinin ortak para birimine geçişi konuşulmuştu.